De PVV krijgt bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 in Rotterdam minimaal vier en maximaal zes zetels, terwijl Leefbaar Rotterdam de grootste blijft. Dat en meer blijkt uit een analyse van historisch stemgedrag in Rotterdam, gekoppeld aan de eigenschappen van de inwoners, uitgevoerd door onderzoeker Joost Smits van de Stichting Politieke Academie.
Het was even slikken bij Joost Eerdmans en zijn collega’s van Leefbaar Rotterdam. Wilders kondigde namelijk halverwege maart aan dat zijn partij mee zal doen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 in Rotterdam. Hij deed dit nadat de PVV bij verkiezingen voor de Provinciale Staten hier de grootste werd. Eerdmans zei ‘d’r zin an te hebben’ om de strijd aan te gaan met Geert Wilders en oprichter (en voormalig PVV-senator) Ronald Sørensen heeft er weinig vertrouwen in.
Toch vermoeden veel mensen dat de PVV grote kans heeft om de nalatenschap van Pim Fortuyn op te eisen en Rotterdam om te vormen tot haar nieuwe hoofdstad. En ook Leefbaar is er niet gerust op, gezien het werk dat zij er deze maand instopte om ‘PVV-vriend’ en potentieel LR-raadslid Jeffrey Rijken uit de gemeenteraad te houden.
Geen kopieën
Joost Smits, onderzoeker bij de Stichting Politieke Academie, voerde voor Vers Beton onderzoek uit naar historisch stemgedrag en bevolkingsopbouw om te kijken hoe groot de kansen zijn voor Wilders en consorten (zie kader). Wat blijkt? Ja, de PVV zal de nodige zetels opeisen, maar van de 45 te verdelen raadsplekken zullen er hooguit zes richting de fractie van Wilders gaan. De schade voor Leefbaar Rotterdam blijft beperkt. Zij komt op zo’n tien tot twaalf zetels, twee tot vier minder dan nu het geval is.
In het voor rechts meest positieve scenario (inclusief restzetelverdeling) wordt de combinatie van Leefbaar en PVV zestien zetels groot. Leefbaar Rotterdam en de PVV hebben daarbij elk hun eigen achterban. Er zijn voldoende huishoudens en wijken waar op provinciaal niveau wél PVV, maar op stedelijk niveau géén Leefbaar Rotterdam werd gestemd, en vice versa.
Stemmen wringen
Samen vormen PVV en Leefbaar dus een groter blok op rechts dan Leefbaar op eigen kracht kan creëren, maar dat blok is nog altijd bij lange na niet voldoende voor een meerderheid in de raad. Voor een rechtse coalitie is dus hulp nodig, iets waar politieke partijen gezien eerdere mislukkingen op landelijk niveau (de in 2010 gestarte gedoogconstructie met CDA en VVD waar de PVV in 2012 uitstapte) en in Den Haag en Almere (de twee andere steden waar de PVV op stedelijk niveau meedoet, maar waar door stroeve onderhandelingen de partij nooit tot een plek in de coalitie kwam) niet heel warm voor zullen lopen.
Uit de data blijkt bovendien dat PVV en Leefbaar vooral concurreren met ouderen- en christelijke partijen. De SP of de PvdA verliezen niet of nauwelijks kiezers aan de PVV. Zij kunnen de komst van Wilders juist inzetten om hun achterban een ultieme reden te geven om toch écht te komen stemmen en zo het rechtse gevaar te temmen. En ook D66, landelijk dé grote uitdager van Wilders, en de islamitisch geïnspireerde partij NIDA zullen de PVV weten te gebruiken als katalysator om echt elke stem uit hun potentiële achterban te wringen.
Consequente schommelingen
Hoe kan het dat de PVV, die dit jaar bij de provinciale verkiezingen nog 25.870 stemmen kreeg en zo met 17 procent de grootste werd, zo klein zal blijven bij een gemeenteraadsverkiezing? Smits haalt hiervoor de lage opkomst aan van afgelopen maart. Vooral de achterban van de PvdA en SP lieten het afweten. De PVV kon daarom met relatief weinig stemmen toch procentueel heel groot worden. Ter vergelijking: in 2014 kreeg Leefbaar 59.5050 stemmen, ruim twee keer zoveel als de PVV in 2015 kreeg. Als de twee partijen direct met elkaar concurreren, zoals bij de volgende gemeenteraadsverkiezing, zal het aantal PVV-stemmers nóg lager liggen.
Bovendien hebben niet alle Leefbaar-stemmers op de PVV gestemd bij de Provinciale Verkiezingen van 2015. Veel van hen kwamen vermoedelijk bij het CDA terecht. Historische stemdata laten namelijk zien dat dit de enige grote partij is in Rotterdam met consequente schommelingen in de eigenschappen van de kiezers. Ook laten de data zien dat 50Plus op provinciaal niveau de nodige Leefbaren in de armen mocht sluiten.
Als het in 2018 tot een directe confrontatie komt, voorspelt Smits, dan zal blijken dat de PVV-stemmers uit 2015 vooral gelegenheidsstemmers waren die op stedelijk niveau graag weer hun voorkeur voor Leefbaar te kennen geven. Smits ziet in zijn cijfers alvast geen aanwijzingen dat de achterban van Eerdmans beter bij de PVV past. Door die overlap in Leefbaar- en PVV-stemmers is de kans bovendien klein dat het rechtse blok veel groter wordt dan het nu al is. Links Rotterdam kan dus opgelucht ademhalen.
Leefbaar Rotterdam: we hebben er zin an!
Als er iemand van cijfers houdt, dan is het Ronald Buijt. De campagnestrateeg van Leefbaar Rotterdam werd bij de verkiezing in 2014 van links tot rechts geroemd om zijn methodologische aanpak. Buijt wil geen uitspraken doen over hoeveel stemmen de PVV kan krijgen, maar zet wel zijn kanttekeningen bij de uitspraak dat links kan profiteren van Wilders’ komst naar Rotterdam.
“In Almere was de opkomst in 2010 ruim 4 procent lager dan in 2006, terwijl in 2010 de PVV voor het eerst meedeed. In Den Haag, de andere gemeente waar de PVV meedoet, was dit precies omgekeerd. Het is dus zeer twijfelachtig of de deelname van Wilders in Rotterdam extra linkse kiezers naar de stembus zal lokken. Bovendien hebben we in Rotterdam al Leefbaar Rotterdam, dus de kiezers zijn al gewend aan een partij die door links als xenofoob en soms nog erger wordt weggezet. Dat maakt het nog onwaarschijnlijker dat er opeens meer linkse kiezers in Rotterdam naar de stembus komen omdat de PVV meedoet.”
“Wat wel kan gebeuren, is dat door deelname van de PVV aan de verkiezing er een tweestrijd ontstaat tussen ons en de PvdA óf de SP. Op basis van de uitslag in 2014 kan hiervan geen sprake zijn (omdat de voorsprong van Leefbaar veel te groot was – red.), maar doordat wij zeker zetels gaan verliezen bij PVV-deelname, kan dit alsnog gebeuren.”
“Niettemin zal ook de SP minimaal één zetel verliezen aan de PVV, aangezien Wilders sociaal gezien bijna net zo links is als de SP. Ik voorspel bovendien dat links gefragmenteerder dan ooit zal stemmen. NIDA zal groeien en GroenLinks kan weer hip worden door Jesse Klaver. Bovendien vrees ik echt dat de PvdA in 2018 nóg een keer gehalveerd wordt.”
“Wat in ieder geval niet gebeurt, is dat wij vanwege PVV-deelname onze gekozen koers wijzigen. Verwacht van ons dus niet ineens geroep over kopvoddentax, een koranverbod of ‘minder minder’. Wij zien de deelname van de PVV met vertrouwen tegemoet en zullen hard maar respectvol met hen in debat gaan. Van enige vorm van uitsluiting kan geen sprake zijn. Kortom: we hebben er zin an!”
Hoe weet Joost Smits dit allemaal?
Het model van Joost Smits van de Stichting Politieke Academie brengt kiezersgedrag in kaart. Smits leunt daarbij op twee pijlers. De ene pijler bestaat uit alle verkiezingsuitslagen per stembureau sinds 1998, terwijl de ander opgebouwd is uit een grote berg openbare data over de karakteristieken van inwoners per postcode, zoals gemiddeld inkomen en gezinssamenstelling.
Door complexe statistiek los te laten op deze twee pijlers, kan dit model uitrekenen aan welke kenmerken de achterban van een bepaalde politieke partij precies voldoet én waar deze mensen wonen. Omdat Smits’ model deze kenmerken uitrekent op postcodeniveau (waar gemiddeld 39 mensen wonen), kan hij veel fijnmaziger voorspellingen doen dan politieke partijen zélf. Zij weten hun achterban vaak slechts per stembureau (gemiddeld 1200 kiezers) te lokaliseren.
Vers Beton maakte in 2013 ook al gebruik van het model van Joost Smits, toentertijd om (correct) te voorspellen dat Leefbaar Rotterdam de gemeenteraadsverkiezingen zou winnen. Op de website van de Politieke Academie vind je een rapport met alle achtergrondinformatie over zijn nieuwe analyse.