Op je bek gaan is zo eenvoudig nog niet. Je zou als politicus maar struikelen over een verkeerd begrepen kneep in een bil, of als regering botsen tegen een anonieme valutamarkt. Saai! Op je bek gaan moet groots en meeslepend, het moet voer zijn voor schrijvers en cineasten. Bij de katholieke kerk hebben ze dat bij uitstek begrepen. Een schandaal is daar nog een echt schandaal.
Centraal in het katholieke schandaal staat een lijvig door drie stokoude kardinalen geschreven rapport, waarschijnlijk gekalligrafeerd op geschept papier en gebonden in een schitterend marmeren kaft. Ergens in de Sixtijnse Kapel is dit rapport verstopt, niemand weet waar. Alleen Benedictus XVI heeft het boekwerk gelezen, waarna hij prompt besloot als eerste Paus in zeshonderd jaar af te treden. Zijn opvolger moet maar besluiten of het rapport openbaar wordt, zo luidde Benedictus’ devies.
Enter Dan Brown-wannabees. Voeg aan bovenstaande situatie nog een geheime kluis met cryptische Fibonaccicode toe en je hebt de halve Da Vinci Code al geschreven. Of maak net als onze eigen Harry Mullisch in De Ontdekking van de Hemel gebruik van de geheimzinnige krochten in het katholieke Rome. Want waarom zou het geheimzinnige rapport niet ook onder de Heilige Trap bij het Sancta Santorum liggen?
Wat er precies in het rapport staat weet dus niemand, maar waarom het geschreven is weet iedereen: Vatileaks. Dit is de noemer waaronder een hele serie Vaticaan-schandalen sinds begin 2012 naar buiten kwam. (Ziet u overigens de gelijkenis tussen de albino-monnik Silas uit De Da Vinci Code en de al even bleke Wikileaks-oprichter Julian Assange?) Zo zou er binnen de kerk een groep (of, zo u wilt: een geheim genootschap) van homoseksuele geestelijken bestaan die azen op hoge functies in het Vaticaanse bestuur. Deze geestelijken zijn vanwege hun seksuele geaardheid natuurlijk vreselijk chantabel, wat een cultuur van corruptie en afpersing in de hand werkt.
Maar de schandalen gaan verder. Zo zou het Instituut voor Religieuze Werken (IOR) – het heerlijk eufemisme waarmee de Vaticaanse bank zich aan de buitenwereld presenteert – door en door verrot zijn. Denk aan witwaspraktijken, fraude en banden met de maffia. Paus Benedictus XVI probeerde het IOR transparanter te maken, maar stuitte daarbij op veel tegenstand. Er zou zelfs een moordaanslag op hem zijn voorbereid. Filmliefhebbers herkennen hier natuurlijk direct het derde deel van The Godfather, waarin Michael Corleone ondanks de moord op twee corrupte kardinalen niet kan voorkomen dat Paus Johannes Paulus I, die het IOR wilde opschonen, vergiftigd wordt.
Lucchesi’s dood in The Godfather III
Komen we aan bij de vraag: wodunnit? Wie heeft de Vatileaks-documenten in de openbaarheid gebracht? Hier hebben de Vaticaner scriptschrijvers gekozen voor een klassieke variant: de butler dunnit! Paolo Gabriele heet de man, wij stellen ons een Reginald Jeeves-achtige figuur voor. Zeven jaar lang was hij de Paus’ meest persoonlijke bediende: hij hielp Benedictus zich ’s ochtends aan te kleden en ’s avonds aten ze regelmatig samen. Hij bezat de sleutel van de Pauselijke appartementen. En juist deze man stal Benedictus’ persoonlijke documenten, en speelde ze door aan een journalist.
Gabriele werd gepakt, en moest zich verantwoorden voor de rechtbank van Vaticaanstad – een uitzonderlijkheid. Tegen een schitterend eikenhouten decor waar eeuwenoude Pauselijke politieke en religieuze macht in resoneren werd de butler in oktober tot anderhalf jaar cel veroordeeld. Nog geen twee maanden later daalde de Paus himself echter alweer af naar zijn cel. Gabriele kreeg gratie, officieel zodat hij met zijn familie kerstmis kon vieren.
De gratieverlening en de kort daarna bekend gemaakte aftreding van Benedictus zijn inmiddels voer voor een stroom aan geruchten. Zo bevestigden verschillende bronnen inmiddels dat Gabriele niet alleen handelde. Hij zou zijn geholpen door een groep van ongeveer twintig man, waaronder een aantal vooraanstaande kardinalen. Deze groep noemt zichzelf bijzonder literair verantwoord: ‘de raven’. Duidelijk is ook dat Benedictus het IOR graag transparanter wilde maken. Zou de Paus zelf misschien een ‘raaf’ geweest zijn? Hoe kon de butler anders honderden documenten kopiëren, zonder dat Benedictus het doorhad? En waarom verleent hij hem binnen twee maanden alweer gratie?
Naar aanleiding van de uitgelekte schandalen gaf Benedictus XVI in ieder geval aan drie stokoude, niet langer stemgerechtigde kardinalen opdracht om onderzoek te doen. Zij schreven op basis daarvan het geheimzinnige rapport dat alleen de Paus las, en waarna hij aftrad. En zie daar de openingsscène van de film die vanmiddag van start gaat: het conclaaf. De kardinalen moeten daar een nieuwe Paus kiezen, zonder dat ze weten wie er door het rapport besmet is en wie niet. Ondertussen bestaat er een geheim genootschap van homoseksuelen die elkaar steunen, en een geheim genootschap van ‘raven’ die elkaar steunen. Het rapport is officieel nog altijd geheim, maar af en toe lekken er toch dingen uit. Wie heeft het in handen? En dan werkt de journalist die het Vatileaks-schandaal naar buiten bracht ook nog aan een documentaire waarin hij nog meer schandalen aankondigt. Zoals we al zeiden: het is een schitterend schandaal, daar in het Vaticaan.
Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.