007Jan Rotmans (1961) deed als maatschappelijk betrokken professor Transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit veel onderzoek naar duurzaamheid en energie. Al jaren geldt hij als dé luis in de pels van de Nederlandse energiesector. Over de gasbevingen heeft hij ook een uitgesproken mening. Zo is Groningen volgens hem ‘de pinautomaat van de Randstad’. Daarnaast doet hij de opmerkelijke oproep aan energiereuzen om ons gas ‘zo snel mogelijk op te maken.’ DNP interviewde deze opmerkelijke professor.

De onrust in Groningen over de gasbevingen neemt toe. Wat vind jij?
“Wat er op dit moment in Groningen aan de hand is, is bijzonder tragisch. Jarenlang heeft de Randstad van de Groningse aardgasbaten geprofiteerd. Slechts één procent van de gasgelden werd in de noordelijke provincies geïnvesteerd. De hogesnelheidslijn kwam er, de Betuwelijn kwam er, maar de door Groningen vurig gewenste Zuiderzeelijn kwam er nooit. Groningen was gewoon de pinautomaat van de Randstad. En zelfs nu de aardbevingen toenemen bagatelliseren we de problemen van de Groningers.

Hoe bedoel je?
We accepteren op dit moment een absurd hoge kans op een zware aardbeving. Volgens het SodM is die kans 1 op 14 in de komende twaalf maanden. Voor onze dijken en duinen rekenen we met een maximale waterstand die eens in de tienduizend jaar voorkomt! De risico’s van de gasboringen zijn altijd genegeerd: overal waar ter wereld naar gas wordt geboord worden gebouwen verstevigd. Behalve in Groningen. Dat is pure nalatigheid.

Vind je dat we daarom moeten stoppen met de gasboringen? Moet de gaskraan dicht?
Nee, dat vind ik niet. Van geologen begrijp ik dat de kans op een zware aardbeving zelfs als we de gaskraan helemaal dichtdraaien absurd hoog blijft. Ik denk dat we de gaskraan daarom juist zo ver mogelijk moeten opendraaien zodat het gas zo snel mogelijk opgaat.

Serieus? Dat is toch niet duurzaam?
Nederland moet af van de mythe dat we een gaseconomie zijn. Hoe sneller hoe beter. In 2025 is het gas in Slochteren hoe dan ook op. Nu vloeit er nog tien tot veertien miljard euro per jaar aan aardgasbaten in de staatskas, dat valt straks allemaal weg. Onze huizen worden nog grotendeels met gas verwarmt, ook daar hebben we dan het gas niet meer voor. Op deze problemen zijn we nog totaal niet voorbereid.

Maar we zijn toch bezig met de gasrotonde: de Nederlandse gasinfrastructuur als de belangrijkste van Europa?
Dat vind ik echtgeen goed idee. De Rekenkamer heeft al berekend dat we daar hoogstwaarschijnlijk geen geld mee gaan verdienen. De kosten zijn duidelijk, de baten hoogst onzeker. Wat is ook je businesscase? Gas opslaan? Gas vervoeren? Daarmee gaan we nooit het geld krijgen wat nu aan ons gas verdienen. Bovendien worden we zo afhankelijk van het buitenland. We willen onze energievoorziening toch niet afhankelijk maken van Poetin?

En de toekomst van gas als partner voor duurzame bronnen dan? Veel mensen zien gas als ideaal alternatief als de zon even niet schijnt of als de wind even niet waait.
Dat is vooral een sprookje van de gasindustrie zelf. Eigenlijk willen ze gewoon zo lang mogelijk met fossiele brandstof doorgaan. Eerst werd er gekeken naar schaliegas, daar zou net zoveel van in de Nederlandse bodem zitten als we gas hebben in Slochteren. Dat blijkt nu maximaal tien procent te zijn. Toen werd er gekeken naar biogas. Maar daar blijken nu ook weer allemaal nadelen, waaronder het stijgen van de voedselprijzen, aan vast te zetten. Vervolgens zou de gasrotonde het antwoord zijn en nu is het dus gas als partner van duurzame energie. Ze proberen gewoon het kantelpunt zo lang mogelijk uit te stellen.

Maar hoe kan dat dan? Bereiden Nederlandse energiebedrijven zich dan niet op de toekomst voor?
Voor een deel zit fossiele brandstof heel diep in ons DNA. Eeuwen geleden groeven we onze veengronden al af voor turf. Later zijn we kolen, olie en gas gaan verbranden. Daarnaast zijn energiebedrijven gewoon beursgenoteerde bedrijven die onder druk van hun aandeelhouders staan om de korte termijnwinsten te maximaliseren. Hun lange termijn-horizon is vijf jaar. Die van ons is dertig, veertig jaar.

Dat kan toch niet? Kijken energiebedrijven dan niet langer dan hun neus lang is?
Nauwelijks. Om je een voorbeeld te geven: in de Eemshaven en bij Rotterdam worden nu twee gigantische steenkolencentrales gebouwd. In onze onderzoeken zeggen bestuursleden van energiebedrijven dat ze die centrales nu niet meer zouden bouwen. Ze twijfelen of ze die centrales, die miljarden per stuk kosten, ooit rendabel zullen krijgen. En ze zijn nog niet eens af! Ik voorspel dat die kolencentrales over twintig jaar omgebouwd zullen zijn tot pretpark.

Maar daar gaan die energiebedrijven dan toch de financiële gevolgen van merken?
Dat gaan ze ook! Mijn voorspelling is dat binnen vijf jaar de eerste energiereus over de kop gaat. Waarschijnlijk E.on of RWE. Deze grote Europese energiebedrijven leiden nu al verlies. Zij hebben verkeerd gegokt door in Duitsland niet te investeren in duurzame energie maar zwaar in te zetten op kern- en kolencentrales. En die worden na Fukushima nu afgeschaft. Maar sowieso maakt de hele sector zwaar verlies hoor. Er zit een enorm slachtveld aan te komen.

Hoe moeten we ons daar in Nederland op voorbereiden?
Vooral door ons te realiseren dat het einde van de gaseconomie er echt aan zit te komen. Het gas dat we nu nog oppompen moet in de eerste plaats gebruikt worden om de Groningers ruimhartig te compenseren. Bedrijven die miljardenwinsten maken maar de kosten afwentelen op de samenleving: dat kan echt niet meer. Elke kolencentrale van twee miljard levert 4 miljard aan maatschappelijke schade op, dat is anno 2013 echt onacceptabel. Heet is echt een voorbeeld van oude economie. De rest van de gasbaten moeten we gebruiken om vol in te zetten op een duurzame toekomst.

Hoe dan?
We hebben al talloze recepten liggen. In principe hoef je nieuwe huizen nu al niet meer op het gasnet aan te sluiten. We kunnen ze zo bouwen dat ze zelf elektriciteit en warmte opwekken en daarmee een energierekening hebben van nul. En ook bestaande woningen kan je op dit moment al energieneutraal maken. Dat kost pakweg 20.000 euro per woning, maar die investering verdient zich binnen tien jaar wel terug. Woningcorporatie Alliander heeft bijvoorbeeld al gezegd dat ze vanaf 2020 op grote schaal woningen van het gasnet gaat afkoppelen. Is niet meer nodig. Hierdoor verliezen de dinosaurussen steeds meer klanten en gaan ze nog sneller wankelen.

Hier zijn natuurlijk wel veel banen en miljarden euro’s mee gemoeid. Storten we ons zo niet in een gigantische crisis?
Die crisis komt er sowieso, we kunnen ons er alleen maar zo goed mogelijk op voorbereiden. Alleen adaptieve en slimme bedrijven zullen de crisis overleven, de anderen sterven af. Maar bovenal vind ik de crisis een zege. Het stimuleert innovatie en creativiteit en maakt grote maatschappelijke veranderingen mogelijk. Ik zou nu best weer 25 jaar willen zijn.

Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.