Sinds enkele weken voert Amnesty International in Nederland campagne tegen het opsluiten van illegale vreemdelingen. De mensenrechtenorganisatie maakt hierbij gebruik van een opvallende retoriek: niet het vreemdelingenbeleid zelf wordt in eerste instantie aangevallen, maar Nederlanders krijgen de mogelijkheid om uitdrukking te geven aan hun eigen gevoel van schaamte vanwege het vreemdelingenbeleid. Op de website van de campagne kun je een foto van jezelf uploaden, waarna daar in grote gele letters overheen komt te staan: “Ik schaam mij diep”. De schaamte als protestemotie dus. Ruud Bosgraaf van Amnesty International Nederland legt de campagne uit.
Waarom hebben jullie gekozen voor de emotie schaamte, en niet bijvoorbeeld voor verwijt?
“Verwijten doen we ook wel hoor. In eerdere acties richting de regering of de Tweede Kamer hebben we ons zeer kritisch uitgelaten over het asielbeleid. En op de website van de campagne vind je ook allemaal informatie waarom de beleidsmakers zich zouden moeten schamen.
Schaamte is daarnaast net een wat zwaardere emotie dan verwijt. Na de tragische Dolmatov-affaire en het kritische rapport van de Adviescommissie Vreemdelingenzaken van afgelopen week, heeft staatssecretaris Fred Teeven beloofd met een visiedocument op alternatieve toezichtmiddelen en vreemdelingenbewaring te komen. Met deze campagne willen wij dan ook druk op de ketel houden.”
Met de geüploade foto’s en de tekst “ik schaam mij diep” reflecteren de posters de demonstrant, en niet direct het vreemdelingenbeleid. Beantwoordt de campagne zo ook aan een moderne protestbehoefte?
“In de eerste plaats is dit een vrij unieke campagne omdat het een onderwerp in Nederland betreft. Negentig90 procent van onze acties hebben betrekking op een situatie in het buitenland, maar ditmaal hebben we dus een binnenlands onderwerp te pakken. Daarmee staat het heel dicht bij de mensen die hier tegen demonstreren. Met de emotie schaamte kunnen we die persoonlijke betrokkenheid onderstrepen.
Daarnaast is het een emotie die door veel mensen ook echt actief beleefd wordt. Zij vinden dat het opsluiten van zieken, kinderen en bejaarden die niets hebben misdaan, niet passen bij een beschaafd land als Nederland. Zij schamen zich voor dat beleid.”
Over de inhoud van de campagne dan. Zijn er alternatieven voor detentie?
“Jazeker, je kan denken aan allerlei andere manieren om iemand in de gaten te houden, zonder dat je diegene achter slot en grendel zet. Je kan denken aan een meldplicht, een borgsom, of in een uiterste geval een enkelband. Iemand opsluiten die niets heeft misdaan zou echt een allerlaatste optie moeten zijn, als alle andere opties hebben gefaald. In landen als Australië en Zweden zijn ze daar bijvoorbeeld ook een stuk terughoudender in. In Nederland is niet, hier worden jaarlijks duizenden mensen opgesloten. Het is hier één van de eerste opties. Dat moet stoppen.
Je zegt dat ze niets hebben misdaan. Maar het zijn toch illegalen? Dan ben je toch al in overtreding?
“Dat is precies waarom dit zo’n lastig debat is. Het beeld bij veel mensen is dat een illegaal een crimineel is. Dat is niet zo. Zonder de juiste papieren ergens verblijven is geen strafrechtelijke overtreding, maar een bestuursrechtelijke. Sommige illegale vreemdelingen zijn uitgeprocedeerde asielzoekers die niet uit Nederland wegkunnen, anderen zijn naar Nederland gekomen om in het Westland of in de huishouding in Aerdenhout te werken en hebben er nooit aan gedacht de juiste papieren te regelen. Dat zijn geen strafrechtelijke overtredingen, maar toch zetten we die mensen weken en soms zelfs maanden achter slot en grendel. Totdat ze worden ‘geklinkerd’ – zoals iemand op straat zetten in het cynische jargon van de vreemdelingendetentie heet – en opnieuw in de illegaliteit belanden. Dat patroon blijft zich vervolgens jaren herhalen.
Jullie hebben het hier al jaren over. Waarom is dit zo’n lastig te communiceren boodschap?
“In de eerste plaats dus omdat mensen illegaliteit en criminaliteit als synoniemen zien. Daarnaast is het debat in Nederland rond dit onderwerp zeer gepolariseerd, waardoor alle vreemdelingen min of meer besmet zijn geraakt. Het kost gewoon veel tijd om dit beeld bij te stellen.”
Misschien dat een simpel ja of nee op de laatste vraag die boodschap beter over het voetlicht brengt: schendt Nederland in jouw ogen de mensenrechten?
“Als we het hebben over de detentie van illegale vreemdelingen: ja.”
Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.