In 2040 zullen er nog maar twee werkenden per AOW’er zijn, tegen vier nu. Veel mensen vrezen dat het AOW-stelsel daarmee onbetaalbaar wordt. Hoogleraar Arbeidsverhoudingen aan de UvA Paul de Beer is het daar niet mee eens. Volgens hem heeft Nederland het best denkbare systeem voor een oudedagsvoorziening en is ons AOW-stelsel voorlopig nog wel robuust.
Als jongere betaal ik mee aan de AOW-uitkering van ouderen. Maar als ik zelf aan de beurt ben is de pot leeg, toch?
Nee, als de generatie na jou ook bereid is om premie te betalen niet. Kijk: ons AOW-stelsel is gefundeerd op een vreemde vorm van solidariteit. In de wetenschap onderscheiden we twee soorten: verticale solidariteit, waarbij je als ‘gever’ geen wederdienst van de ‘ontvanger’ verwacht. Bijvoorbeeld als je een aalmoes aan een zwerver geeft of als je via belastingen aan de bijstand meebetaald. En horizontale solidariteit, waarbij je wel een wederdienst verwacht. Je betaalt bijvoorbeeld zorgpremie in de veronderstelling dat wanneer jou iets overkomt je een redelijke vergoeding krijgt. Ons AOW-stelsel is een vreemde vorm van deze horizontale solidariteit: je speculeert er eigenlijk op dat mensen die nog niet eens geboren zijn ook voor jou zullen willen betalen. Het is dus eigenlijk een soort ketensolidariteit.
Maar dat is toch hartstikke onzeker?
Het is inderdaad een kwetsbaar punt. Eén ding weet je echter zeker: als je nu de keten verbreekt zal die in de toekomst niet meer hersteld worden. De kans dat nieuwe generaties in de toekomst voor jou zullen gaan betalen is dus het grootst als jij voor de ouderen van nu betaalt. Zo is het systeem in de jaren ’50 ook begonnen: de eerste AOW-ontvangers hebben nooit premie betaald, maar de mensen die een deel van hun inkomen afdroegen gingen ervan uit dat jongere generaties dit wel voor hen zouden doen.
Kunnen mensen niet beter gewoon sparen voor hun oude dag?
Dat gebeurt natuurlijk al via de pensioenfondsen. De laatste tijd zie je echter dat die ook niet bepaald zeker zijn. De één na de andere moet afstempelen op de premie. Ons AOW-stelsel kent de politieke onzekerheid dat jongere generaties niet meer aan het omslagsysteem willen meedoen. Maar de pensioenfondsen kennen de economische onzekerheid van inflatie en waardevermindering. In het best denkbare systeem combineer je deze twee stelsels zodat het gemiddelde risico op een armoedige oudedag het kleinst is. Precies zoals we nu doen dus.
Ja? Hoe is die verdeling nu dan?
Bij de mensen die nu al met pensioen zijn is die verdeling ongeveer 50-50. De helft van hun inkomen komt van de AOW, de andere helft van een gespaard pensioen. Volgens mij is dat ideaal. Internationaal staat dit systeem ook erg hoog aangeschreven. Landen die nog een oudedagsvoorziening moeten ontwerpen wordt aangeraden het Nederlandse systeem over te nemen.
En de vergrijzing dan? Wordt ons AOW-stelsel niet onbetaalbaar nu we van vier werkenden per AOW’er nu naar twee werkenden per AOW’er in 2040 gaan?
Ook dat valt wel mee. Het idee dat ons AOW-stelsel langzaam onbetaalbaar wordt is een misvatting. Sterker nog: de AOW-premie per werkende Nederlander is sinds de jaren ’80 niet zo laag geweest. Dat komt met name omdat de arbeidsparticipatie sterk is toegenomen. Zo zijn vrouwen veel de arbeidsmarkt op gegaan. Daardoor konden de AOW-afdrachten door meer mensen gedeeld worden. Daarnaast zijn de AOW-uitkeringen achtergebleven bij de stijging van de lonen. En dan bouwen al die werkende vrouwen ook nog pensioen op. Als zij pensioneren zal hun totale oudedagsvoorziening dus veel hoger zijn dan dat van een vorige generatie, terwijl we gemiddeld minder AOW-premie betalen.
Wat is volgens u dan het grootste gevaar voor ons AOW-stelsel?
Het grootste gevaar is dat jongere generaties niet meer mee willen doen. Tientallen jaren werd het AOW-stelsel als vanzelfsprekend gezien, maar uit recente onderzoeken blijkt dat vooral jongeren vrezen dat de pot leeg raakt. Dat kan bij hen de bereidheid aantasten om mee te doen. Maar vooralsnog ken ik geen onderzoeken waaruit blijkt dat jongeren daadwerkelijk uit het stelsel willen stappen. Ook ken ik geen politieke partijen die het systeem op de helling willen zetten. Voorlopig is de AOW dus nog wel robuust.
Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.