Nog altijd wil het kabinet het oproepen tot een bankrun in Nederland verbieden. Mensen die pogingen doen om het publiek te mobiliseren om hun spaargeld van de bank af te halen moeten van minister Opstelten (Justitie) een celstraf van vier jaar kunnen krijgen. Ondertussen werd vorige week bekend dat het verbod op Godslastering in ons land juist gaat verdwijnen. Het is dus niet langer officieel verboden om kwaad te spreken van God of de spot te drijven met Godsdienstige tradities. Deze twee ontwikkelingen zijn illustratief voor een ontwikkeling die al langer gaande is: God is dood, en de banken zijn onze nieuwe kerk.
In zijn boek ‘Een Vorm van Beschaving’ schetst SER-lid Klaas van Egmond hoe na de kerk, de staat en de wetenschap tegenwoordig het kapitaal als grondpatroon van de maatschappelijke ontwikkeling geldt. In een interview maakte hij deze ontwikkeling onlangs aan de hand van de aula van de Universiteit van Utrecht inzichtelijk. Deze aula zit in de voormalige kapittelzaal van het bisdom Utrecht. Later werd de zaal de officiële aula van de universiteit. En nu moet ook de wetenschap uit de Utrechtse binnenstad vertrekken. “In deze postmoderne tijd ligt de autoriteit niet meer bij de kerk of bij de wetenschap, maar bij het financiële bestel”, aldus Van Egmond.
In de politiek heeft het kapitaal dan ook definitief zijn intrede gedaan als leidmotief. Wanneer is het bijvoorbeeld de laatste keer geweest dat u Rutte, Samsom of Van Haersma Buma bevlogen een liberaal, socialistisch of christelijk toekomstideaal hoorde bepleiten? Zelfs Nederlands meest fundamenteel-religieuze partij – de SGP – komt tegenwoordig niet veel verder dan een achterhoedegevecht over zondagsrust en weigerambtenaren. De afgelopen verkiezingsstrijd ging goedbeschouwd enkel over de vraag hoe en of Nederland aan de Europese drie procent norm zou gaan voldoen. En dus kreeg Nederland waar het om vroeg: een boekhouder als premier.
Ook uit het maatregelenpakket dat Cyprus nu moet ‘redden’ blijkt dat de financiële sector is verworden tot de piramidale top die door de rest van de samenleving gedragen moet worden. De meest in het oog springende maatregel is het bevriezen van de spaartegoeden tot een ton en het afnemen van al het spaargeld daarboven. Even los van de vraag hoe deze spaarders aan hun geld zijn gekomen (het schijnt nogal wat Russisch maffiageld te zijn): ooit waren banken bedoeld als veilige en betrouwbare faciliteiten waar spaarders hun kapitaal konden opslaan. In Cyprus zijn het nu echter de spaarders die de banken in de lucht moeten houden. De bank staat de spaarders dus niet langer ten dienst, maar de spaarders de bank.
Voor de leek is het financiële systeem inmiddels net zo ontoegankelijk als vroeger de institutionele kerk was. Beide maken gebruik van een volstrekt onbegrijpelijke taal (‘credit default swaps’ en ‘equity basket derivatives’ zijn het Latijn van de oude kerk), beide kennen een anoniem maar alom tegenwoordig gevaar dat de samenleving bedreigt (‘de financiële markten’ zijn het hedendaagse vagevuur)en beide kunnen slechts bestaan als de samenleving in ze blijft geloven. Het lijkt erop dat de enige vooruitgang die we hebben geboekt is dat ketters niet meer als vroeger op de brandstapel worden gegooid, maar ‘slechts’ vier jaar achter de tralies verdwijnen. Een armoedige conclusie.
Dit artikel verscheen eerder op het permablog van De Nieuwe Pers.